«Я ўпэўнены, што зараз ідзе апошні электаральны тэрмін Лукашэнкі»

— Зараз скончыцца апошні поўны электаральны цыкл Лукашэнкі, — разважае Ігар Тышкевіч. — Беларуская сістэма ўлады працавала фактычна ў ручным рэжыме.

Існавала старая сацыяльная дамова — тым, хто хоча зарабляць, дзяржава тэарэтычна нямоцна замінала. Гэта тыя ж вольныя эканамічныя зоны, Парк высокіх тэхналогіяў, парк «Вялікі камень».

Але пры гэтым працаваў механізм выпуску пару: сістэма законаў абароны правоў спажыўцоў і зваротаў грамадзян. І яна працавала цудоўна. Але пры адной умове — людзі не лезуць у палітыку, а дзяржава не лезе да людзей.

У гэтым быў сакрэт стабільнасці сістэмы Лукашэнкі. Звароты грамадзян і абарона правоў спажыўцоў — гэта 90% незадаволенасці. І калі ты наладжваеш гэтую сістэму, яна вельмі паспяхова каналізуе праблемы.

А сістэма, калі прылюдна адчытвалі і прыніжалі чыноўнікаў, працавала на ўра.

Але такая сістэма ручнога кантролю працуе да таго моманту, пакуль не адбываецца яе перагрузка. Таму што ты мусіш у ручным рэжыме рэагаваць на пэўную колькасць зваротаў знізу.

Калі гэтых зваротаў становіцца занадта шмат, нават калі ты хочаш адрэагаваць, ты не паспяваеш. У цябе проста не хапае сіл.

Адной з ключавых прычын, якія стварылі перадумовы беларускага палітычнага крызісу, на думку палітолага, стала змена грамадства.

— Яно стала больш складаным. Яшчэ 15 гадоў таму гарадскога сярэдняга класа фактычна не існавала. А ў 2020 годзе мы яго ўбачылі. Яшчэ адна прычына — аўтакратыя, якая існуе доўга.

Кар’еру на пэўным моманце пачынаюць рабіць майстры мастацкага прагібу, а не тыя, хто можа браць на сябе адказнасць.

У нечым такая сістэма без штучнай падтрымкі нават супярэчыць сістэме выпуску пару. Таму што мясцовым чыноўнікам наўрад ці падабаецца, калі іх прыніжаюць, асабліва публічна. Да таго ж не заўсёды мясцовы чыноўнік мае рэсурсы, каб штосьці вырашыць.

Паўстае пытанне балансу: у аднаўленні кадраў павінны быць самастойныя людзі, якія могуць браць адказнасць, альбо людзі, якія проста гатовы «брать под козырек». Гэта пытанне негатыўнага адбору.

На працягу пяці-дзесяці гадоў здараецца тое, што на нізавым і сярэднім узроўні кар’еру робяць не разумныя, а паслухмяныя. І 2020 год гэта цудоўна прадэманстраваў, нават на прыкладзе той жа камунікацыі па кавіду.

Яна была абсалютна завалена, што і стала адной з прычын праблем. Далей была рэакцыя на пратэсты людзей.

А зараз атрымліваецца, што Лукашэнка можа наняць і геніяльных кансультантаў. Але ім будзе вельмі цяжка штосьці зрабіць без аднаўлення самой базы сістэмы.

Бо нават самая разумная парада — бярыце і рабіце — упіраецца ў тупога чыноўніка. Таму фактычна гэтая сістэма сама сабе зжырае, — робіць выснову Тышкевіч.

Палітолаг упэўнены, што знішчэнне аўтарытарнай сістэмы, запушчанае ёй самой, спыніць не атрымаецца нават пры дапамозе жорсткіх рэпрэсій.

— Быццам бы існуе варыянт змяніць сістэму і запусціць сацыяльныя ліфты як раз-такі праз аднаўленне чынавенства. Але ж тут тыповы прыклад: паглядзіце, як Лукашэнка запускае палітычныя партыі — яму страшна.

Далей, структура грамадства, якая змянілася. Прынамсі ёсць адна ключавая група, якая не цалкам выехала — гарадскі сярэдні клас. Гэта альбо кваліфікаваныя працаўнікі, альбо ўладальнікі малога бізнесу.

Змянілася і бізнес-сістэма. Апошні год у нас адсотак валавога ўнутранага прадукту, які згенераваны недзяржаўнымі кампаніямі, ужо перавышае тое, што згенеравана дзяржаўнымі. Фактычна мяняецца сама сістэма існавання краіны Беларусь.

Я сапраўды ўпэўнены, што зараз ідзе апошні электаральны тэрмін Лукашэнкі.

Бо можна паспрабаваць зацэментаваць, заціснуць рэпрэсіямі, пайсці на выбары 2025 года і табе намалююць 99%. Але пытанне ўпіраецца ў іншае — сістэма, пра якую я казаў, далей працаваць не зможа.

Улічваючы тое, што мяняецца эканамічны базіс, што мяняецца грамадства, існаванне такой сістэмы будзе ўспрымацца як тормаз і як хіба нават бліжэйшым атачэннем.

Можна паспрабаваць трансфармаваць сістэму, тады Лукашэнка зможа яшчэ паспрабаваць пасядзець, але яму давядзецца сыходзіць на нейкую іншую пасаду.

А можна нічога не змяняць, сядзець і бясконца заціскаць гаечкі. Але тады можа здарыцца, што заўгодна, у тым ліку і найгоршы варыянт асабіста для Александра Лукашэнкі, — не выключае палітолаг.